Bes Sözlük

Terim

Açıklama

Aktarım Hakkı

BES’te katılımcı birikimlerini ve devlet katkılarını başka bir şirkete aktarabilir. Yeni imzalanmış sözleşmelerin (birikimler ve devlet katkısı dahil) başka bir emeklilik şirketine aktarılabilmesi için en az iki yıl süreyle mevcut şirkette kalması gereklidir. Başka bir şirketten aktarılmış sözleşmelerin tekrar aktarılabilmesi için ise, katılımcının mevcut şirkette bir yıl geçirmesi yeterlidir. Otomatik katılım sözleşmelerinde aktarım hakkı işverenindir. Çalışan ancak işyeri değişikliği durumunda yeni işyerinin dahil olduğu BES şirketine birikimlerini ve devlet katkılarını aktarabilir.

Ara Ödeme

Katılımcı (otomatik katılım sistemindekiler hariç) düzenli ödemeleri dışında dilediği her zaman ara ödeme yapabilir. Ara ödemeler için de %25 devlet katkısı üst sınırı geçerli olmak üzere devlet katkısına hak kazanır. Otomatik katılım sisteminde çalışanın ara ödeme hakkı yoktur.

Ara verme Hakkı

Katılımcı dilerse katkı payı ödemeye ara verebilir. En son ödemeyi takip eden 3 ay katkı payı yatırılmaz ise ödemeye ara verildiği kabul edilir. Ara verme süresi boyunca katılımcının birikiminden ek yönetim gideri kesintisi alınabilir. Bir yıldan fazla ara verilmesi durumunda EGM’ye ödenen sabit giderler katılımcının birikiminden indirilebilir. Otomatik katılım sisteminde ise çalışan,(ücret almaya devam ederken) BES şirketine bildirimde bulunarak en fazla 3 ay için Ara Verme talebinde bulunabilir.

Ara Verme Kesintisi

Bir yıldan fazla ara verme durumunda Emeklilik Gözetim Merkezine ödenen sabit giderler karşılığında BES şirketi katılımcının birikiminden Ara Verme Kesintisi yapabilir.

Başlangıç Devlet Katkısı

Otomatik katılım kapsamındaki sözleşmesinde ‘cayma hakkı’nı kullanmayan katılımcılar 1,000,-TL’lik ‘başlangıç devlet katkısı’na hak kazanırlar.

BES Şirketi

Bireysel Emeklilik Kanununa göre kurulmuş, katılımcılara emeklilik planı sunan anonim şirket.

Bireysel emeklilik aracıları

Emeklilik şirketlerinin emeklilik sözleşmelerine BES şirketi adına aracılık eden kişiler.

Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu

Bireysel emeklilik politikalarını belirlemek ve bunların gerçekleştirilmesi için alınması gereken önlemler konusunda önerilerde bulunmak üzere kurulmuştur. Üyeleri, Hazine Müsteşarının başkanlığında, Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) tarafından görevlendirilecek en az genel müdür düzeyinde kişilerden oluşur.

Bireysel Emeklilik hesabı

Emeklilik sözleşmesi çerçevesinde katılımcı ad ve hesabına ödenen katkılar ve bu katkılara ilişkin her türlü getirinin katılımcı bazında izlendiği hesap.

Bireysel Emeklilik sistemi

28/3/2001 tarihli ve 4632 sayılı yasa ile ‘Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’ ile getirilmiş olan özel bir emeklilik sistemidir.

Birikim

Bireysel emeklilik hesabındaki katkılar ile bunların getirilerinin toplamı.

Blokaj

Kredi kartı ile katkı payı ödemesinde katılımcıdan tahsil edilmiş ama henüz BES şirketine intikal etmemiş tutarlar için kullanılır.

Borçlanma Araçları Fonu

Fon portföyünün en az %80’i devamlı olarak yerli ve yabancı kamu ve özel sektör borçlanma araçları ile ters repodan (kamu borçlanma araçlarının konu olduğu) oluşan fondur.

Cayma Hakkı

Bireysel Emeklilik sistemine girişte katılımcının veya çalışanın, sponsor veya işveren teklif formunun imzalandığı ya da onaylandığı tarihi takip eden iki ay içinde hiçbir hak kaybına uğramadan sistemden çıkabilmesine ‘cayma hakkı’ denir.

Değişken Fon

Portföy sınırlamaları itibariyle fon türlerinin hiç birine uymayan fondur.

Devlet Katkısı Fonu

Bireysel emeklilik sisteminde katılımcıların hak ettiği devlet katkılarının yatırıma yönlendirildiği fondur.

Devlet Katkısı Nedir?

Bireysel Emeklilik sisteminde katılımcıların sisteme yatırdıkları katkı payları için devlet %25 devlet katkısı veriyor. Devlet katkısına bireysel emeklilik sistemine giren her katılımcı (işveren grup emeklilik sözleşmesi haricinde) hak kazanır. Devlet katkısının üst sınırı her bir katılımcı için bir yıllık brüt asgari ücretin %25’i kadardır. Birden fazla sözleşmesi olanlar için devlet katkısı üst sınırı hesabında bütün sözleşmeler dikkate alınır.

Devlet Tahvili

Kamunun bir yıldan daha uzun vade ile borçlanması durumunda tasarruf sahiplerine sunulan ve üzerinde belli vadelere ilişkin kupon bulunan borç senetleridir.

Düzensiz Ödeme

Vadesinde ödenmeyen katkı payının ödeme tarihini müteakip, üç ay içinde emeklilik sözleşmesinde belirlenen vadeye ait katkı paylarının ödenmemesi durumunda, ilgili sözleşme çerçevesinde düzensiz ödeme yapıldığı kabul edilir. 1 Ocak 2021 tarihinde başlayacak olan kesintilerin iadesi işlemlerinden faydalanabilmek için sözleşmenin düzensiz ödeme statüsünde olmaması gerekir. Düzensiz ödeme statüsünden çıkabilmek için, emeklilik sözleşmesinin katkı payı ödenmemiş vadelerine ilişkin tutarların (katkı paylarının) tamamının defaten (bir defada) ödenmesi gereklidir. Otomatik katılım sisteminde çalışanın düzensiz ödeme hakkı yoktur.

Ek Devlet Katkısı

Sistemde 10 yılı tamamlayan ve 56 yaşını doldurarak emekli olmaya hak kazananlar için yıllık gelir sigortası yaptırmaları karşılığında sistemdeki birikimlerinin %5’i kadar ek devlet katkısı verilecek. Ancak yıllık gelir sigortasının en az 10 yıllık yaptırılması gerekiyor.

Ek Yönetim Gideri Kesintisi

Ara verme durumunda (katkı payının 3 ay süresince ödenmemesi) katılımcının birikiminden BES şirketi tarafından ek yönetim gideri kesintisi alınabilir.

Emekliliğe Hak Kazanma

BES’te en az 10 geçiren ve 56 yaşını tamamlayan katılımcılar emekli olmaya hak kazanırlar.

Emeklilik Gözetim Merkezi

Hazine müsteşarlığının görevlendirme ve yetkilendirmesi çerçevesinde, BES şirketleri ve kamuya sağlıklı bilgi aktarımı ve BES şirketlerinin faaliyetlerinin gözetimi amacıyla kurulmuştur. www.egm.org.tr

Emeklilik Planı

Emeklilik planı katılımcıya hangi fonların sunulacağına, katkı payının ne olacağına, giriş aidatına, yönetim gider kesintisine, fon toplam gider kesintisine ve bunların hesaplamaları ile emeklilik sözleşmesinin uygulamasına ilişkin teknik detayları içerir. BES şirketleri farklı katılımcı grupları için farklı emeklilik planları sunabilir.

Emeklilik Planı Değişikliği Hakkı

Katılımcı yılda en fazla dört kez emeklilik planını değiştirebilir. Otomatik Katılım Sisteminde Çalışanın işverenin sunduğu planı değiştirme hakkı yoktur. Çalışan sadece işyeri değişikliğinde ve faizli/faizsiz fon tercihi nedeniyle plan değişikliği yapabilir.

Emeklilik Sözleşmesi

Emeklilik şirketi nezdinde bireysel emeklilik hesabı açılması, katkı payı ödenmesi, katkım payının tercih edilen fonlara yönlendirilmesi ve birikimlerin hak sahiplerine ödenmesine ilişkin esas ve usuller ile tarafların hak ve yükümlülüklerini düzenleyen sözleşmedir.

Emeklilik Yatırım Fonu

BES şirketi tarafından emeklilik sözleşmesi çerçevesinde alınan ve katılımcılar adına bireysel emeklilik hesaplarında izlenen katkıların, riskin dağıtılması ve inançlı mülkiyet esaslarına göre işletilmesi amacıyla oluşturulan varlık portföyüne emeklilik yatırım fonu denir.

Endeks

Borsada işlem gören hisse senetlerinin fiyat ve getirilerinin bütünsel ve sektörel bazda performanslarının ölçülmesi amacıyla oluşturulan hesaplamalardır.

Endeks Fon

Fon portföyünün en az %80’i Kurul tarafından uygun görülen bir endeks kapsamındaki varlıkların tümünden veya örnekleme yoluyla seçilen bir kısmından oluşan fondur.

Fon Dağılımını Değiştirme Hakkı

Katkı paylarının yönlendirildiği fonlar ve bunlar arasındaki dağılım oranları yılda en fazla 6 kez değiştirilebilir. Fon dağılım değişikliği hakkı kural olarak katılımcıya aittir. Ancak katılımcı isterse fon dağılım değişikliği hakkını BES şirketi aracılığıyla Portföy Yönetim Şirketine devredebilir.

Fon İşletim Gider Kesintisi

Fon yönetim giderlerinin karşılanması amacıyla fon portföyünden düşülerek BES şirketine ödenir.

Fon Pay Değeri

Fonun net toplam portföy değerinin dolaşımdaki pay sayısına bölünmesiyle elde edilen birim değerdir.

Fon Sepeti Fonu

Portföyünün en az %80’i yatırım fonlarının ve borsa yatırım fonlarının katılma paylarından oluşan fondur.

Fon Toplam Gider Kesintisi

Fonun mevzuata göre yapılması zorunlu harcamaları (kurul kayda alma ücretleri, tescil ve ilan giderleri, bağımsız denetim giderleri, aracılık komisyonları vb) ile fon işletim gider kesintisinin toplamından oluşur. Fon bazında değişkenlik gösterir. Azami Fon Toplam Gider Kesintisi oranları şöyledir:

-Para Piyasası Fonları ve Kıymetli Madenler Fonları için yıllık %1,09

-Borçlanma araçları Fonları, Standart Fon ve Endeks Fonu için yıllık %1,91

-Hisse Senedi Fonları, Katılım Fonu, Karma Fon, Fon Sepeti Fonu, Değişken Fon, Yaşam Döngüsü/Hedef fon için yıllık %2,28

Giriş Aidatı

Katılımcının bir şirkette kurduğu ilk bireysel emeklilik sözleşmesi için giriş aidatı alınabilir. Sözleşmenin ilk beş yılında giriş aidatı ve yönetim gider kesintilerinin toplamı her bir yıl için brüt asgari ücretin(yılın ilk altı ayında uygulanan) %8,5’unu aşamaz. 6. Yıl ve sonrasında giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi yapılamaz.

Giriş Formu

Bireysel emeklilik sisteminin işleyişiyle ilgili önemli konular hakkında katılımcıya veya sponsor kuruluşa bilgi vermek için hazırlanan, içeriği müsteşarlıkça hazırlanan formdur.

Gruba Bağlı Bireysel Emeklilik Sözleşmesi

3 farklı kategoride olabilir. 1-Otomatik katılım kapsamında işverenin 45 yaş altı çalışanını bir emeklilik planına dahil etmesi amacıyla işveren ve BES şirketi arasında imzalanan emeklilik sözleşmesidir. 2-Bir grup emeklilik planına bağlı olarak düzenlenen ve şirket ile katılımcının taraf olarak yer aldığı emeklilik sözleşmesi 3-Katılımcılardan onay alan (bizzat veya yetkili organlar vasıtasıyla) sponsorun katılımcılar adına katkı payı ödediği veya ödenmesine aracılık ettiği, sponsor ile BES şirketinin taraf olduğu emeklilik sözleşmesidir. Gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesi katılımcıları yatırdıkları katkı payları karşılığında %25 devlet katkısına hak kazanırlar.

Grup Emeklilik Sözleşmesi

İşveren grup emeklilik sözleşmesi veya gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesi olarak düzenlenebilir.

Haczedilemeyecek Tutar

Katılımcının sistemde bulunduğu ay sayısı ile haciz, rehin ve iflas tarihinde geçerli brüt asgari ücret tutarının çarpımına karşılık gelen birikim tutarı nafaka borçları hariç olmak üzere haczedilemez, rehnedilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Katılımcının birden çok şirkette emeklilik sözleşmesi var ise haczedilemeyecek tutar, tüm hesaplardaki toplam tutar üzerinden hesaplanır.

Hak Ediş Süresi

Katılımcının devlet katkılarını hak edebilmesi için BES’te geçirmesi gereken süre.

1 Ocak 2013’ten Sonra Sistemde Geçirilen Süre	Hak Ediş Oranı
3 yıldan 6 yıla kadar	%15
6 yıldan 10 yıla kadar	%35
10 yıl ve daha fazla	%60
Emeklilik, vefat, maluliyet	%100

Hak Kazanma Süresi

İşveren Grup Emeklilik sözleşmesi kapsamında çalışanı için bir BES şirketine katkı payı ödeyen işveren birikimlerin çalışan tarafından hak kazanılması için ‘hak kazanma’ süresi belirleyebilir. Bu süre yedi yıldan fazla olamaz.

	Sözleşme Yılı Sonu İtibarıyla Asgari Hak Kazanma Oranı (%)+--+
		<1	1.	2.	3.	4.	5.	6.	7.
Sözleşmede Belirlenen Hak Kazanma Süresi(Yıl)	0	100
	1	0	100
	2	0	0	100
	3	0	0	0	100
	4	0	0	0	75	100
	5	0	0	0	60	80	100
	6	0	0	0	60	70	80	100
	7	0	0	0	50	60	70	80	100

Hazine Bonosu

Kamunun bir yıldan kısa vadeler için tasarruf sahiplerine sunduğu borçlanma araçlarıdır.

Hisse Senedi (ortaklık payı, pay)

Sermaye şirketlerinin ortaklarına sermaye paylarını belgelendirmek amacı ile verdikleri kıymetli evraklardır.

Hisse senedi Fonu

Fon portföyünün en az %80’i devamlı olarak yerli ve yabancı hisse senetlerinden (ortaklık payı) oluşan fondur.

Hisse Senedi Piyasası (Pay Piyasası)

Hisse senetlerinin alınıp-satılabildiği, belli kurallara göre düzenlenmiş organize piyasalardır.

İşveren Grup Emeklilik Sözleşmesi

Bir istihdam ilişkisine dayalı olarak işveren ile BES şirketi arasında imzalanan ve katılımcı adına işverenin katkı payı ödediği emeklilik sözleşmesidir. İşveren grup emeklilik sözleşmesi kapsamında ödenen katkı payları için %25 devlet katkısı verilmez. İşveren ödediği katkı paylarına ilişkin birikimin çalışan tarafından hak edilmesi için hak kazanma süresi belirleyebilir. Bu süre yedi yıldan fazla olamaz. İşveren çalışanları adına ödemiş olduğu katkı paylarını belli sınırlamalar dahilinde vergi matrahının tesbitinde gider olarak yazabilir.

İzahname

Payları ihraç edilecek fonun özelliklerine ve buna bağlı hak ve risklere ilişkin olarak, katılımcıların bilinçli bir değerlendirmesini yapmasını sağlayacak nitelikteki, tüm bilgileri içeren bilgilendirme belgesidir.

Kamu Borçlanma araçları

Devlet kurumlarının borçlanma amacıyla yurtiçi ve yurtdışında satışa sunduğu tahvil ve hazine bonosu olarak adlandırılan üzerinde belirli bir vade bulunan borç senetleridir.

Kamu Borçlanma Araçları Piyasası

Fon talebi olan kamu ile fon fazlası olan yatırımcıların işlem yaptığı piyasadır.

KAP(Kamuyu Aydınlatma Platformu)

Sermaye piyasalarında işlem gören yatırım araçları hakkında yatırımcıları ilgilendiren bilgilerin açıklanmasını sağlayan internet sitesi. www.kap.org.tr

Karma Fon

Her birinin değeri fon portföyünün %20’sinden az olmayacak şekilde, fon portföyünün en az % 80’i hisse senetleri, borçlanma araçları, altın ve diğer kıymetli madenler ile kira sertifikalarının en az ikisinden oluşan fondur.

Katılım Fonu

Fon portföyünün tamamı devamlı olarak kira sertifikaları, katılma hesapları, hisse senetleri, altın ve diğer kıymetli madenler ile Kurulca uygun görülen diğer faize dayalı olmayan para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan fondur.

Katılımcı

Bireysel emeklilik sözleşmesinde kendi ad ve hesabına taraf olan kişi

Katılma Payı (Katılma payı belgesi)

Katılımcının fon portföyüne ortak olmasını sağlayan kıymetli evraktır.

Katkı Payı

Bireysel emeklilik sözleşmesi dahilinde sisteme giren katılımcının ödemesi gereken tutar.

Kıymetli Evrak

Üzerinde yazılı hakların senede sıkı sıkıya bağlı olduğu, hakların devredilmesinin ancak evrakın devredilmesi ile gerçekleşebildiği senetlerdir.

Kıymetli Madenler Fonu

Fon portföyünün en az %80’i devamlı olarak altın ve diğer kıymetli madenler ile bunlara dayalı para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan fondur.

Kira Sertifikası

Her türlü varlık ve hakkın finansmanını sağlamak amacıyla varlık kiralama şirketi tarafından çıkarılan ve sahiplerinin bu varlık veya haktan elde edilen gelirden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymettir.

Lehdar

Kendisi sözleşme yapmadığı halde, rizikonun gerçekleşmesi halinde kural olarak sözleşmede tanımlı haklardan yararlanacak olan kişi.

Menkul Kıymet

Ortaklık veya alacak hakkı sağlayan, alınıp-satılabilen, devredilebilen ve finansal değer taşıyan kıymetli evraklardır.

Otomatik Katılım

Çalışanların işverenleri aracılığıyla otomatik olarak bir emeklilik planı dahilinde BES sistemi içine alınmasıdır.

Özel Sektör Borçlanma Araçları

Özel sektör şirketleri tarafından tasarruf sahiplerinden borç bulmak amacıyla çıkarılan ve belli vadeler içeren borçlanma senetleridir.

Para Piyasası

Kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasadır.

Para Piyasası Fonu

Portföyünün devamlı olarak vadesine en fazla 184 gün kalmış, likiditesi yüksek, para ve sermaye araçlarından oluşan ve portföyünün günlük olarak hesaplanan ağırlıklı ortalama vadesi en fazla 45 gün olan fondur.

Portföy Yönetim Şirketi

SPK kanununa göre kurulmuş ve gerek bireysel gerekse de kurumsal fonların portföylerinin yönetiminden sorumlu şirket.

Programlı Geri Ödeme

Emekli olurken BES’teki birikimlerinizi ve devlet katkılarınızın tamamını veya bir kısmını programlı geri ödeme şeklinde geri alabilirsiniz. Hazırlanacak bir program çerçevesinde bireysel emeklilik şirketinden aylık, 3 aylık, 6 aylık veya yıllık maaş almayı tercih edebilirsiniz. Ödemeler sizin birikiminiz ile sınırlıdır. Programlı geri ödeme seçeneğinden istediğiniz zaman vazgeçebilirsiniz.

Repo

Belirli bir süre sonunda önceden tesbit edilmiş şartlarla geri alma taahhüdü ile menkul kıymet satışı. Repo yapan tarafın elinde menkul kıymet vardır, bunu kullanarak belirli bir süre, belirli bir faiz karşılığında için fon sağlar.

Sermaye Piyasası

Orta, uzun ve sonsuz vadeli fonların arz ve talebinin menkul kıymetlere bağlı olarak karşılaştığı piyasalardır.

SPK(Sermaye Piyasası Kurulu)

Sermaye piyasalarının ve kurumların işleyiş kurallarını belirlemek, tasarruf sahiplerinin sermaye piyasalarında hak yararlarının korunmasını düzenlemek ve denetlemek amacıyla 1981’de 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunuyla kurulmuştur.

Sponsor Nedir?

Bir gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesine göre katılımcı adına katkı payı ödeyen veya katkı payı ödenmesine aracılık eden işveren harici kişidir.

Standart Fon

Fon tercihi yapmayan BES katılımcıları için oluşturulan standart fonlar, portföylerine asgari %60 kamu borçlanma araçları ve kira sertifikaları alabilir. En fazla %40 oranında da TL mevduat veya katılma hesabı, borsada işlem gören ve derecelendirme notu olan özel sektör tahvilleri, kira sertifikaları ve BİST 100 veya BİST Katılım endeksindeki hisse senetlerine yatırım yapabilir.

Stopaj

Gelir veya kurumlar vergisine ait bir kazancın ilgilisine ödenmesi aşamasında, yasayla belirlenmiş oranlar üzerinden verginin peşin olarak kesilerek vergi dairesine yatırılması uygulamasıdır. BES’te katılımcının birikimleri ve devlet katkılarının getirileri sistemde geçirilen süreye bağlı olarak değişen oranlarda stopaja tabidir. ’BES’ten ayrılmak isteyenlerden sistemde 10 yıldan az kalanlar hem kendi birikimlerinin getirileri üzerinden hem de devlet katkısının getirileri üzerinden %15 stopaj kesintisine tabidir. 10 yıl sistemde kalmakla birlikte emeklilik yaşı olan 56 yaşını tamamlamadan sistemden ayrılanlar için stopaj oranı %10, emeklilik veya vefat, maluliyet gibi nedenlerle sistemden ayrılanlar için %5 olarak uygulanacaktır.

Takasbank

SPK Kanununa göre kurulmuş, para sermaye piyasalarında işlem gören varlıkların müşteri adına saklamasını yapan kurum.

Ters Repo

Belirli bir süre sonunda, önceden tesbit edilmiş şartlarla geri satım taahhüdü ile menkul kıymet alımı. Ters repo yapan tarafın elinde fon (para) vardır, fonu karşılığında belirli bir süre için belirli bir faiz geliri elde eder.

Yaşam Döngüsü/Hedef Fon

Katılımcının emeklilik tarihi, risk algısı, ve yaş vb özellikleri dikkate alınarak yaşam stratejisi oluşturulan fondur. Bu fonlar BES’te emeklilik tarihi yaklaşan katılımcılar için birikimlerinin korunması ve risk seviyesinin düşürülmesi amacıyla kurulur.

Yıllık Gelir Sigortası

Yıllık gelir sigortası bireysel emeklilik sisteminde 10 yıl ve 56 yaş kriterini tamamlayan katılımcıların isterlerse birikimlerinin tamamı veya bir kısmı ile veya hiç BES’e girmemiş kişilerin toplu para ödeyerek veya belli sürelerde ödeme yaparak alabileceği, emekliliğe dönük bir sigortası poliçesidir. Sigorta şirketi, yıllık gelir sigortasıyla, sigortalıya veya lehdarlarına ömür boyu veya belli sürelerle düzenli ödeme yapmayı taahhüt eder. Yani sigorta şirketi, yıllık gelir sigortası tutarı ve maaş ödemeleri üzerinden yapacağı masraf kesintisi karşılığında sigortalının uzun yaşama riskini üzerine alır ve sigortalının yatırımlarını yönetir. Tercih edilmesi halinde sigorta tarafından lehdarlara vefat tazminatı ödenebilir. Sigortalı isterse lehdarlara belli bir süre veya ömür boyu maaş ödenmesi seçeneğini de değerlendirebilir.

Yönetim Gider Kesintisi

Bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı payları ile katılımcının birikimi üzerinden BES şirketi tarafından yönetim gider kesintisi yapılabilir.

BES SÖZLÜK